Het kritisch denken van studenten bevorderen is een belangrijke doelstelling van het hoger onderwijs. Docenten spelen een cruciale rol in het realiseren hiervan. Desondanks is er weinig bekend over hoe zij hierin ondersteund kunnen worden. Hoofddoel van het promotieonderzoek van Eva Janssen was om een eerste stap te zetten in het beantwoorden van de vraag hoe we docenten kunnen uitrusten met de kennis en vaardigheden benodigd voor het onderwijzen van een essentieel aspect van kritisch denken: het vermogen om bias in redeneren te vermijden. 

Janssen was tijdens het onderzoek onderzoeker bij het lectoraat Brein en Leren van Avans Hogeschool. Op Avans Hogeschool voerde ze drie verschillende studies uit waar in totaal wel 354 docenten van verschillende domeinen (technisch, economisch, maatschappelijk) aan deelnamen. In twee van de drie studies werd gekeken naar de impact van docenttrainingen over lesgeven in kritisch denken. Om de effectiviteit in kaart te brengen maakten docenten onder andere redeneertaken waarin hun eigen kritisch denken op de proef werd gesteld. Ook kregen ze de opdracht om werkstukken van hbo-studenten te beoordelen op redeneerfouten. Janssen verdedigt op 13 november 2020 aan de Universiteit Utrecht haar proefschrift “Teaching critical thinking in higher education: Avoiding, detecting, and explaining bias in reasoning”.

Janssens promotieonderzoek leverde het eerste bewijs dat het mogelijk is docenten te leren om bias in hun eigen redeneren te vermijden, bias in redeneringen van studenten te herkennen en te kunnen uitleggen waarom die redeneringen onjuist zijn. Deze vaardigheden zijn cruciaal voor het lesgeven in kritisch denken en vooral voor het geven van feedback aan studenten. 

 De onderzoeksresultaten van de promovenda laten zien dat het niet alleen mogelijk maar ook noodzakelijk is om docenten te trainen in deze vaardigheden. Sterker nog, training alleen lijkt niet genoeg. Na afloop van de trainingen bleken docenten namelijk niet altijd in staat tot transfer, ofwel het toepassen van aangeleerde vaardigheden op het vermijden, herkennen, en uitleggen van gerelateerde maar niet getrainde biases. Die transfer is wel nodig om de geleerde vaardigheden breed te kunnen toepassen in de eigen lespraktijk.

Janssen onderzocht ook of docenten een positieve houding hadden ten aanzien van het lesgeven in kritisch denken. Dit bleek het geval. Bijna alle docenten gaven aan het lesgeven in kritisch denken relevant te vinden. De meesten hadden ook al een redelijk vertrouwen in hun eigen capaciteiten in het lesgeven in kritisch denken. Opvallend was wel dat de houding van docenten niet automatisch positiever werd naarmate ze beter werden in een aantal belangrijke vaardigheden benodigd voor het lesgeven in kritisch denken. Aandacht voor deze houdingsaspecten is belangrijk omdat ze in grote mate bepalen of docenten de getrainde vaardigheden op het gebied van lesgeven in kritisch denken daadwerkelijk in hun onderwijspraktijk zullen toepassen.

 Docenttraining over lesgeven in kritisch denken, en toekomstig onderzoek naar de effectiviteit ervan, moet zich volgens Janssen niet alleen richten op het verbeteren van relevante vaardigheden, maar ook op factoren die transfer bevorderen en een positieve houding ten aanzien van het lesgeven in kritisch denken nog verder kunnen versterken.

 Meer informatie over deze drie studies en over drie aanvullende naar cognitieve processen die ten grondslag liggen aan bias in het redeneren kunt u vinden in de Nederlandse samenvatting van het proefschrift van Eva Janssen, zie https://kritischdenkenhbo.nl/content/read?id=427